U ANUBiH-u održan okrugli sto „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini – problemi i moguća rješenja“

Okrugli sto „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini – problemi i moguća rješenja“, održan 23. 6. 2020. godine, završnica je trogodišnjeg rada na istraživačkom projektu „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini“. Na inicijativu Centra za sistemska istraživanja ANUBiH-a projekt je finansiralo Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke. Voditelj projekta je akademik Miloš Trifković. Rezultat istraživačkog projekta su dvije publikacije „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini“ i „Rezultati statističkog istraživanja“. Druga publikacija objavljena je u suizdavaštvu sa Federalnim zavodom za statistiku. Publikacije su dostupne na veb-stranici ANUBiH-a:
https://publications.anubih.ba/bitstream/handle/123456789/649/Harmonizacija%20sistema%20nauke%20u%20Bosni%20i%20Hercegovini.pdf?sequence=3&isAllowed=y

Osnovni cilj okruglog stola je razmatranje i provjera predloženih rješenja za dobrovoljno i koordinirano usklađivanje normativnih i stvarnih razlika između pojedinih političko-teritorijalnih i strukturnih podsistema nauke u Bosni i Hercegovini radi stvaranja harmoničnog i efikasnog sistema nauke u Bosni i Hercegovini, usmjerenog na optimalno ostvarivanje zajedničkih i posebnih funkcija naučnoistraživačke djelatnosti u izgradnji društva i ekonomije zasnovane na znanju.

Okrugli sto „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini – problemi i moguća rješenja“, održan online putem, pratili su članovi ANUBiH-a, predstavnici akademske zajednice i resornih ministarstava te drugi subjekti sistema nauke u BiH. 

Dnevni red skupa sastojao se od izlaganja predstavnika Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke (pomoćnik ministra za nauku i tehnologije mr. sc. Jasmin Branković), Federalnog zavoda za statistiku (direktor dr. sc. Emir Kremić) i ANUBiH-a (voditelj projekta akademik Miloš Trifković), prezentacije rezultata teorijskih istraživanja projekta „Harmonizacija sistema nauke u BiH“, prezentacije rezultata empirijskog istraživanja projekta „Harmonizacija sistema nauke u BiH“, diskusije i usvajanja zaključaka. Jednoglasno usvojeni zaključci okruglog stola nalaze se u nastavku ovog saopćenja. Snimak okruglog stola „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini – problemi i moguća rješenja“ može se u cijelosti pogledati i poslušati na linku: https://www.youtube.com/watch?v=IRvSnOhrj4s.

Radi aktuelnosti teme i boljeg iskorištavanja rezultata projekta „Harmonizacija sistema nauke u BiH“ dogovoreno je da ANUBiH u martu 2021. godine organizira savjetovanje sa međunarodnim učešćem na kome bi se u širem kontekstu i uporednom metodom ispitalo djelovanje sistema nauke na stanje naučnoistraživačkog rada u pojedinoj državi.

Zaključci okruglog stola „Harmonizacija sistema nauke u Bosni i Hercegovini – problemi i moguća rješenja“

1. Rezultati projekta pokazuju da u Bosni i Hercegovini, osim u RS-u, sistem nauke i sistem tehnološkog razvoja nisu normativno objedinjeni u jedinstven inovacioni sistem. Iz istraživanja je dalje vidljivo da u državi ne postoje  cjeloviti, koherentni i savremeni sistemi nauke i  tehnološkog razvoja koji bi odgovarali potrebama društva i ekonomije zasnovane na znanju. 

2. Uvid u metodološki različite indekse i položaja te konkurentnosti pokazuje da se rang  Bosne i Hercegovine postepeno ali konstantno pogoršava. Takav trend u kontekstu nadolazeće krize izazvane pandemijom COVID-19 jasan je znak da nema vremena za promjene sistema nauke i tehnološkog razvoja kroz ustavnu reformu. U izloženim uvjetima najvažniji odgovori na potrebe društva su  aktiviranje svih subjekata politike nauke i harmonizacija sistema nauke putem zakonodavstva nadležnih političko-teritorijalnih jedinica.

3. Potrebno je odmah i sinhronizirano pristupiti  realizaciji onih mjera harmonizacije sistema nauke koje se mogu provesti unutar postojećeg ustavnog i zakonskog okvira. Najvažnije su:
a) revizija triju važećih strategija u ovoj oblasti. Paralelno sa tim treba donijeti usaglašene i međusobno kompatibilne strategije razvoja sistema nauke i tehnološkog razvoja u jedanaest političko-teritorijalnih jedinica koje ih do sada nisu usvojile. Pored srednjoročnog uvesti i dugoročno planiranje; 
b) jačanje i modernizacija kapaciteta javne uprave u ovoj oblasti, što  je uvjet za realizaciju strategija na način koristan za cijelo društvo;
c) transparentno odvajanje budžetskog finansiranja načnoistraživačke i tehnološkorazvojne djelatnosti od finansiranja nastavne komponente visokog obrazovanja; 
d) prosječno izdvajanje za nauku od 0,10% BDP-a godišnje neophodno je već u 2021. godini  jednokratno povisiti na do 0,50 BDP-a. Postepena i ravnomjerna godišnja povećanja do iznosa od najmanje 1% BDP-a su neophodnost koja ne zavisi od okolnosti. Ako se to ne učini, stanje inovacija i društva će se pogoršavati geometrijskom progresijom;
e) odrediti prioritete u međunarodnoj saradnji i pojačati cirkulaciju istraživača;
f)  formirati savjete za nauku gdje ne postoje i aktivirati ih kao društvena tijela.

4. U normativnoj sferi de lege ferenda prioritet imaju: 
a) donošenje novog zakona o naučnoistraživačkoj djelatnosti Bosne i Hercegovine u kome bi se razradile i u pravne norme pretvorile naročito odredbe o: općem interesu koji je koncentriran u naučnim istraživanjima, suštinskom spajanju sistema nauke i inovacionog sistema u jednu cjelinu – inovacioni sistem,  koordinaciji u oblasti inovacija, načinu odvijanja međunarodne saradnje i društvenim tijelima koja se staraju o etici naučnoistraživačkog rada;
b) usvajanje zakona o osnovama sistema i politici nauke u Federaciji Bosne i Hercegovine;
c) harmoniziranje kantonalnih zakona u oblasti inovacionog sistema;
d) formiranje društvenih fondove za nauku, kako bi se u svakoj političko-teritorijalnoj jedinici ojačao utjecaj naučne i poslovne zajednice na ciljeve i realizaciju politike finansiranja inovacionog sistema; 
e) kreiranje  sistema ekonomskih i fiskalnih poticaja privrednim subjektima za intenzivnije  finansiranje nauke i tehnološkog razvoja, polazeći od toga da je riječ o investiranju u društveno korisnu djelatnost;
f) uređivanje osnova etičkog sistema u nauci (organi, ovlaštenja, sankcije).

5. Socijalni pokreti za društvo i ekonomiju znanja moraju dobiti najširu državnu i društvenu podršku. Savjeti za nauku jasnog društvenog profila mogu biti glavni faktori ovoga procesa.