IN MEMORIAM: AKADEMIK DŽEVAD KARAHASAN
IN MEMORIAM: AKADEMIK DŽEVAD KARAHASAN
(1953–2023)
Dževad Karahasan rođen je 1953. godine u Duvnu. Još od najranijih dana želio je postati piscem i vlastiti život posvetiti književnosti. Osnovno i gimnazijsko školovanje završio je u rodnom gradu, a višak znatiželje i potrebe za obrazovanjem vodit će ga u franjevački samostan, gdje će uzimati časove klasičnih jezika, latinskog i starogrčkog. Na studij komparativne književnosti i teatrologije dolazi u Sarajevu, što je trenutak kada počinje njegova, kako je jednom rekao: „sudbinska veza“ s ovim gradom, koji će postati ne samo velika tema njegove književnosti i njegove esejistike nego i kulturna prizma kroz koju će posmatrati i razumijevati svijet oko sebe.
U akademskom pogledu Dževad Karahasan je postigao jednako zapažene i značajne rezultate koliko i kao evropski renomiran književnik, dajući veliki doprinos proučavanju književnosti na ovim prostorima, počevši od doktorske disertacije odbranjene u Zagrebu, koja će kasnije biti objavljena pod naslovom Model u dramaturgiji. U periodu između 1986. i 1993. godine Dževad Karahasan je obnašao ulogu dekana Akademije scenskih umjetnost u Sarajevu, bivajući istovremeno na mjestu docenta za dramaturgiju i historiju drame. U to vrijeme bio je urednik u književnim časopisima Odjek i Izraz. Od 1994. godine predaje kao gostujući profesor na evropskim univerzitetima u Salzburgu, Innsbrucku, Baselu, na Humboldtovom univerzitetu u Berlinu, kao i na svom matičnom Univerzitetu u Sarajevu. Bio je redovni profesor na Odsjeku za komparativnu književnost i informacijske nauke Univerziteta u Sarajevu – Filozofskog fakulteta, redovni član Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine i Njemačke akademije za jezik i književnost. Na Univerzitet u Sarajevu – Filozofski fakultet prešao je 1998. godine u zvanje vanrednog profesora na Odsjeku za književnosti naroda Bosne i Hercegovine, a 2003. godine izabran je za redovnog profesora na predmetima Historija svjetske drame i pozorišta i Poetika dramske književnosti na Odsjeku za komparativnu književnost i bibliotekarstvo. Počasni doktorat Univerziteta u Bazelu dobio je 2014. godine, a u Grazu, u jednom od njegovih gradova, imao je prestižni status gradskog pisara. Bio je predsjednik Društva pisaca Bosne i Hercegovine i član PEN Kluba BiH.
Upravo će svojom esejistikom Dževad Karahasan ponuditi nesvakidašnji plodonosne uvide u prirodu književnoumjetničkog fenomena kao i u tajanstvene spone koje spajau svjetove različitih kultura, a tom dijelu njegovog opusa pripadaju knjige Dnevnik melankolije, napisana na temu manirizma u historiji evropske drame, Dnevnik selidbe, svakako najintimnije djelo Karahasanove književnosti, O jeziku i strahu, koju je nazivao svojom „sudbinskom knjigom“, slavna i nagrađivana Knjiga vrtova, kao i knjiga pod naslovom Dosadna razmatranja u kojoj se razračunava s jednom od svojih opsesivnih tema, naime, racionalističkom slikom svijeta i ideologijom razuma.
Bio je jedan od rijetkih za koje se može reći da je dramsku književnost i teatarsku umjetnost upoznao iz svih perspektiva, među kojima se kao najrelevantnija ističe ona sasvim praktična, time najkonkretnija, koju je stekao iskustvom dugogodišnjeg rada u pozorištu, prvenstveno kao dramaturg Zeničkog narodnog pozorišta, potom i Narodnog pozorišta u Sarajevu, a na koncu i austrijskog pozorište ARBOS – Gesellschaft für Musik und Theater u Beču, Salzburgu i Klagenfurtu. Budući da je razumijevanje književnosti u svijetu Dževada Karahasana uvijek neodvojivo od čina pisanja, nezaobilazno je pri isticanju njegove opsesivne ljubavi prema dramskoj književnosti spomenuti i njegovom rukom napisane drame i dramolete: Čudo u latinluku, Kralju ipak ne sviđa se gluma iz 1983, Strašno je vani iz 1984, Misionari iz 1989, Povučeni anđedo 1995. godine i Koncert ptica 1997. godine.
U kontekstu prozne književnosti i pogotovo poetike romana Dževad Karahasan je kao pripovjedač, integrirajući esejistiku i književnu fikciju, majstorskim poznavanjem žanrovskih konvencija kriminalističko-detektivskog, epistolarnog, bildungsromana i mnogih drugih formi, uveo u književnost pisanu na našem jeziku jednu novu paradigmu razumijevanja pripovjedačke forme i književnog žanra uopće. Svojim prvim romanom Istočni diwan, objavljenim 1989. godine, Dževad Karahasan se pozicionirao kao relevantan romanopisac na južnoslavenskoj književnoj sceni, uspostavivši pritom i temeljne principe svoje poetike, koja će, u težnji da sintetizira iskustvo Zapada sa horizontom orijentalno-islamskog kulturnog kruga, ostati reprezentativna i prepoznatljiva kroz sva njegova buduća romaneskna ostvarenja: Šahrijarov prsten iz 1996, Sara i Serafina,Noćno vijeće iz 2005, trilogija Što pepeo priča, objavljena 2016. godine, te Uvod u lebdenje 2022. godine, čemu se moraju pridružiti i knjige pripovjedaka Kraljevske legende iz 1980, Kuća za umorne iz 1993. i Izvještaji iz tamnog vilajeta objavljeni 2007. godine.
Premda je insistirao na tome da se odnos čitatelja s piscem formira na temelju napisanih djela, a ne stečenih priznanja, Dževad Karahasan je tokom svoje književne karijere dobio mnoga priznanja i nagrade, kako u regionalnom, tako i evropskom kulturnom prostoru: nagradu Veselin Masleša za knjigu godine 1981, nagradu za jugoslovenski roman godine 1990, koju je stekao zahvaljući Istočnom diwanu, nagradu Franjevačke provincije Bosne srebrene za dramu Kotač svete katarine, nagradu Charles Veillon za knjigu eseja 1995. kao i nagradu Bruno Kreisky za političku knjigu godine, također 1995, međunarodnu nagradu za interkulturalni dijalog 1997, Herderovu nagradu 1999, nagradu Lajpciškog sajma knjige za Knjigu vrtova 2004, srednjoevropsku nagradu za književnost festivala u Vilenici 2010, nagradu Heinrich Heine i Goetheovu medalju 2012, nagradu 25. novembar 2016, nagradu Franz Nabl 2017. godine, veliku Geotheovu nagradu grada Franfkurta 2020, a nekoliko puta je nominiran i za Nobelovu nagradu.
Dževad Karahasan bio je vjerovatno najznačajnije ime naše kulture u posljednjih pola stoljeća, svojom književnošću i svojim javnim djelovanjem ostavio je dubok trag ne samo u svojoj domovini, u čiju je posebnu historijsku misiju kao prostora susreta civilizacija nepokolebljivo vjerovao, nego i u evropskim okvirima. Iza njega je ostala ogromna praznina, ali i djelo neprolazne ljepote, koje će nesumnjivo biti nadahnuće generacijama koje dolaze.
Univerzitet u Sarajevu – Filozofski fakultet
će naknadno objaviti datum, mjesto i vrijeme ukopa,
kao i održavanja komemorativne sjednice
povodom smrti akademika Dževada Karahasana.
