Univerziteti protiv nasilja – i praksom i feminističkom epistemologijom

“Uprkos strahu i tišini: univerziteti protiv nasilja” naziv je međunarodne konferencije koja je bila organizovana 06. i 07. maja 2022. godine u Rektoratu Univerziteta u Sarajevu. Tokom dva konferencijska dana, više od 70 bosanskohercegovačkih, regionalnih i međunarodnih naučnica i naučnika diskutovalo je o brojnim temama vezanim za rodna pitanja u širokoj oblasti visokog obrazovanja. Tokom dva dana, a kroz 8 paralelnih panela, predstavljeno je preko 30 radova autorica i autora iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske, Slovenije, Srbije te Austrije i Ujedinjenog Kraljevstva.

Konferenciju je otvorilo predavanje prof. dr. Kirsten Campbell (Goldsmiths, University of London, UK) o temi nasilja kao feminističkom problemu – proizvodnja znanja o seksualnom i rodno zasnovanom nasilju.

Jezik i rod je bila tema prvog panela, kojim je moderirala prof. dr. Ajla Demiragić. U okviru panela razmatrale su se mogućnosti, perspektive i eventualna ograničenja uvođenja rodno osjetljivog jezika na nivou univerziteta. Naglašeno je da izlazak iz prostora patrijarhata proizvodi osjećaj nedostatnosti i da je važno proizvesti osjećaj sigurnosti i adekvatnosti i u prostorima izvan patrijarhata. U okviru panela istaknuta je važnost istraživanja ove teme. Isto tako naglašen je značaj razvijanja javnih politika  koje bi uključile i upotrebu rodno osjetljivog jezika i u kojima bi pored lingvista/ica sudjelovali i stručnjaci/kinje za javne politike ali i svi zainteresirani za ovu problematiku.

Panelom 2 (Rod, tijelo i nasilje) moderirala je prof. dr. Jasmina Husanović, a izlaganja su se dotakla sljedećih tema: instrumentalizacije i komercijalizacije ženskog tijela kroz kulturu ljepote i uljepšavanja, posljedica nametanja ideala ženstvenosti, kao i politike (ne)zadovoljstva tijelom i aktivnog preoblikovanja, motivacija i racionalizacija kulture ljepote i uljepšavanja kroz trope “zdravlja” i “samopouzdanja”, ali u biti najviše kroz “privlačnost” kao cilj, internalizacija ovih regulatornih i disciplinirajućih normi pod pritiskom medijske kulture, povezanost liberalnog političkog uvjerenja sa većim stepenom svijesti o problematičnosti rodno zasnovanog nasilja, kao i vještinom prepoznavanja istog, utjecaj trudnoće na nasilne obrasce ponašanja u okviru rodnih odnosa u BiH, važnost kolektivnog djelovanja u pravcu društvene sigurnosti za žene, te pitanje solidarnosti nasuprot pitanja kompeticije između žena.

Panelom 3. (Rodni stereotipi: u kulturi i obrazovanju) moderirao je prof. dr. Nerzuk Ćurak. U okviru panela su se propitivali širi konteksti koji omogućavaju da se stvaraju prepreke u borbi protiv rodno zasnovanog nasilja, sa fokusom na porodično nasilje. U nastavnim programima svjedočimo slabijoj zastupljenosti nastavnih sadržaja o rodno zasnovanom nasilju i nasilju u porodici. Sa druge strane studentice/studenti, budući profesionalci/profesionalke koji će raditi na prevenciji nasilja i pružanju podrške žrtvama, zastupaju stavove koji ukazuju na konzervativan odnos prema ravnopravnosti i baštine rodne stereotipe. Kakva je uloga religije u borbi protiv stereotipnog shvatanja rodnih uloga, i kakva je njena moć da utiče na pozitivne pomake.

Panelom 4 je moderirala prof. dr. Amila Ždralović, a kroz panel su mapirani različiti metodološki i teorijski izazovi feminističkim istraživanjima. Polazište panela bilo je u metodološkim pristupima i izazovima u osmišljavanju i provedbi samih feminističkih istraživanja, osobito kada je riječ o kvalitativnoj metodologiju. Otvoreno je i pitanje istraživačke etike, ali i pitanje koliko su se kroz feministička istraživanja, odnosno istraživanja koja kao centralnu kategoriju analize uzimaju rod i specifična ženska iskustva, mijenjali (i usavršavali) istraživački postupci. Rasprava je bila usmjerena na konceptualna pitanja interpretacije dobivenih podataka, a kroz prizmu intersekcionalnosti i kritičkog realizma. U prezentacijama su adresirana i specifična iskustva, prvenstveno iskustva UNIGEM kvantitativnog i kvalitativnog istraživanja. Ova specifična feministička iskustva značajno su i u širem kontekstu (prvenstveno za društveni i humanističke nauke) zbog toga što su značajno dekonstriraju tradicionalne puteve analiza u tendenciji da ‘obuhvate’ ono što uobičajeno i kontinuirano ostaje nevidljivo u istraživanjima. Otvoreno i pitanje urodnjavanja visokoškolskog obrazovanja.

Prvi radni dan je zatvorilo predavanje koje je održala prof. dr. Anna Bull (Department of Education, University of York, UK), na temu – Borba protiv seksualno nedoličnog ponašanja nastavnika/osoblja u visokom obrazovanju u UK.

Drugi dan je počeo paralelnim panelima 5 i 6. Panelom 5 (Mediji, obrazovanje i rodno zasnovano nasilje) kojim je moderirala prof. dr. Valida Repovac Nikšić, a panel je po izboru tema i pitanja za diskusiju, bio svojevrsni nastavak panela Rod i jezik. Prezentacije panelistica su bile fokusirane na predstavljanje rezultata empirijskih istraživanja. U studiji slučaja Univerziteta u Beogradu predstavljena i analiza pravilnika na određenim fakultetima koji reguliraju između ostalog i rodno zasnovano nasilje i seksualno nasilje u digitalnom prostoru. Panel 6 je otvorio temu seksualnog uznemiravanja u akademskom okruženju, kojim je moderirala prof. dr. Jasna Kovačević, i na kojem su predstavljeni konkretni podaci i činjenice o tome da su akademske institucije često i mjesto mizoginije, vidljivog i nevidljivog rodno zasnovanog uznemiravanja i nasilja. Dr. sc. Ana Belem Amil (Gender Equality Officer, CEU, Wien, Austrija) je održala predavanje o borba protiv seksualnog uznemiravanja u visokom obrazovanju i inovacijama u politici ove borbe.

Panel 7 je otvorio pitanja rodne diskriminacija i institucionalnih politika, moderirao ga je mr. sc. Miroslav Živanović. Koliko je seksualno uznemiravanje kompleksan problem pokazaje i sam nivo definiranja pojmova. Zakoni definiraju i normiraju seksualno uznemiravanje, ali čak i u samim definicijama ima nepreciznosti i neadekvatnih objašnjenja. Terminološke dileme i dileme u defiiranju pojmova se moraju razriješiti, jer to nije samo formalno pitanje već i suštinsko jer širi krug lica koje ovi zakoni štite od seksualnog nasilja. Razgovaralo se i o primjeni afirmativnih mjere u korist manje zastupljenog spola u oblasti visokog obrazovanja. Dva problema se javljaju kada su u pitanju te afirmativne mjere – ne zna se da li su ove mjere uspješne što otvara pitanje da li afirmativne mjere zaista jesu adekvatan odgovor na rodnu neravnopravnost u viskom obrazovanju. Ipak praksa drugih zemalja pokazuje da uvođenje afirmativnih mjera, u oblasti rada i drugim oblastima, jeste put ka dostizanju rodne ravnopravnosti.

Završni panel je bio 8. (Rodna neravnopravnost u profesionalnom životu) i njime je moderirao prof. dr. Duško Trninić, a u okviru panela predstavljeni su radovi koji su problematizirali iz različitih uglova neravnopravnost žena u zapošljavanju i razvoju karijera.Pored ostalog, naglašeno je i da je bitno da su gender akcioni planovi planovi koji su doneseni na univerzitetim zasnovani na podacima.

Konferenciju je zatvorio govor prof. dr. Biljane Kašić, feministkinje i postkolonijalne teoretičarke iz Zagreba o odnosu epistemičkog i rodno uvjetovanog nasilja na sveučilištu, njihovim susjecištima i protuslovljima.

Organizatori konferencije su bili TPO fondacija i Univerzitet u Sarajevu (UNSA), u saradnji s koorganizatorima: Internacionalni univerzitet u Travniku (IUT), Sveučilište Hercegovina (SVEHER), Sveučilište u Mostaru (SVEMO), Sveučilište u Zagrebu (UNIZG), Univerzitet u Banjoj Luci (UNBL), Univerzitet u Bihaću (UNBI), Univerzitet Crne Gore (UCG), Univerzitet Donja Gorica (UDG), Univerzitet ,,Džemal Bijedić“ u Mostaru (UNMO), Univerzitet u Istočnom Sarajevu (UES), Univerzitet u Novom Sadu (UNS) i Univerzitet u Zenici (UNZE).

Projekt ‘‘Uvođenje rodno osviještenih politika u visoko obrazovanje – UNIGEM” podržava Vlada Ujedinjenog Kraljevstva.

The University and Gender Mainstreaming (UNIGEM) Project is supported by the UK Government.